Een lichte, frisse en rustige omgeving is prettiger om in te verblijven. Onderzoeken tonen aan dat zo’n omgeving leidt tot betere leerprestaties en minder ziekteverzuim. Op de korte termijn resulteert het in meer welzijn en een beter rapport en op de lange termijn in economische groei voor een land. Voor het ontwerp van een schoolgebouw is toekomstbestendigheid, inzet van duurzame materialen met een lage milieu-impact, circulariteit, een intrinsiek lage energiebehoefte en inzet van duurzame bronnen naast hoog renderende installaties belangrijk. Dit alles staat ten dienste van het realiseren van een gezonde school waar prettig en goed onderwijs kan worden gegeven. Kinderen en studenten zijn gemiddeld vijf dagen per week, waarbij vier à zes uur per dag op school. Met een continurooster is dat zelfs aaneensluitend. Die tijd is zelfs nog langer als ook naschoolse opvang wordt geleverd. Ook op mbo- en hbo-scholen maken studenten evenals onderwijzend en ondersteunend personeel lange dagen van acht uur of meer. Daarom is aandacht voor een gezond binnenklimaat van groot belang. Het draagt bij aan verlaging van het ziekteverzuim van leerlingen en leerkrachten en verbetering van prestaties. Dit geldt voor de korte termijn, maar ook voor de lange termijn. Fraunhofer concludeerde in 2015 na een uitgebreid Europees onderzoek dat een stijging van 2,8% van de leerprestaties van schoolkinderen leidt, tot een economische groei van een land van 6,7 tot 9,5%, gerelateerd aan het BNP per hoofd van de bevolking (Grün G e.a., dec 2015). Deze cijfers tonen aan dat de zorg voor een goed binnenklimaat loont.
Integraal maatregelenpakket
Ook scholen ontkomen de komende jaren niet aan de energietransitieopgave. Zinvol is het om energiebesparing en verbetering van het binnenklimaat gezamenlijk op te pakken, zodat de maatregelen goed bij elkaar aansluiten. Een integrale beoordeling is het devies. Veel maatregelen die invloed hebben op beperking van de energiebehoefte, zoals isolatie, luchtdichtheid, warmteterugwinning, zonwering en (spui)ventilatie hebben immers ook invloed op het binnenklimaat. Voldoende frisse lucht, spuiventilatiemogelijkheden in de (korte) pauzes en op warme dagen tochtvrij kunnen ventileren, zijn belangrijke items om daarbij te benoemen. Het Programma van Eisen Frisse Scholen geeft goede prestatierichtlijnen bij verschillende ambitieniveaus.
Verbetering (leer)prestaties
Interessant is de vraag hoe leerprestaties fors zijn te verhogen. Door voldoende ventilatie worden afvalstoffen uit het lichaam afgevoerd, alsook stoffen die door bouw- en inrichtingsmaterialen worden afgegeven. Denk aan CO2, lijm, formaldehyde, vluchtige organische stoffen uit deodorant en parfum. Voldoende ventilatie is ook nodig om fijnstof af te voeren. Het meten van de CO2- en VOC- en fijnstofconcentratie in een vertrek levert dan goede informatie over de frisheid van de lucht. Uit onderzoek in 400 Amerikaanse scholen bleek het ziekteverzuim 10% tot 20% hoger te zijn bij CO2-concentraties van 1000 ppm hoger ten opzichte van buiten (Shendell, 2004). Ook is er een sterkere verspreiding van infectieziekten onder die omstandigheden. Uit verschillende onderzoeken in binnen- en buitenland blijkt dat rekenen en lezen beter gaat bij lagere CO2 concentraties, dus als er beter wordt geventileerd (zie figuur 1). Ten opzichte van de referentie van 1600 ppm (100%) is de prestatie ongeveer 10% beter bij de bovengrens van Frisse Scholen klasse A; bij klasse B is dit 8% en bij C is dit 4%. Bij Frisse Scholen Klasse A is de leeropbrengst (rekenen/ lezen) zo’n 6,6% hoger dan bij de bovengrens van klasse C; voor klasse B is dit 3,8% hoger. Het is dus zinvol om te investeren in een goed functionerend ventilatiesysteem.
Spuiventilatie voor binnentemperatuur
Ook de temperatuur heeft een groot effect op productiviteit. Hoewel grafiek 2 onderzoeksresultaten van kantoren toont, laat deze goed zien hoe de productiviteit wordt beïnvloed door de ‘thermische sensatie’ (met 0=neutraal, positief is (te) warm en negatief is (te) koud). Fors ventileren bij warme dagen is van belang; bij 30°C is er 10% reductie in productiviteit. Berekeningen in de temperatuuroverschrijding en van de adaptieve temperatuurgrenzen geven inzicht welke maatregelen effectief zijn om een forse temperatuurtoename te voorkomen.
Totaalplaatje
Een behaaglijk en gezond binnenklimaat heeft invloed op het functioneren van de mens. Langdurig verblijven in een slecht binnenmilieu op school of thuis en/of na een lange nachtrust in een slecht geventileerde slaapkamer thuis, heeft als effect dat je slechter slaapt en het concentratievermogen afneemt. In nieuwbouw zijn energie- en gezondheidsmaatregelen door een multidisciplinaire projectaanpak goed te integreren. In bestaande scholen moet naar maatwerkoplossingen worden gezocht. Door in bestaande scholen regelmatig en in de pauzes meer te ventileren met frisse buitenlucht, is vaak al een forse verbetering van het binnenklimaat te bereiken. Automatische raamopeners kunnen daarbij een goede aanvulling zijn, gekoppeld aan CO2/VOC-metingen in de klas. In combinatie met energiebesparende maatregelen is CO2 gestuurde ventilatie of een mechanisch ventilatiesysteem met warmteterugwinning een goede optie om voldoende én energie-efficiënt te ventileren.
