De gemeente Utrecht heeft de ambitie om voor 2030 zo’n 40 duizend bestaande woningen van het gas af te koppelen en aan te sluiten op duurzame warmtebronnen. Een opgave van formaat, zeker als het gaat om particulier woningbezit. Met Expeditie Warmte wil de gemeente ideeën ophalen om dit op gang te krijgen. Daarbij gaat het de gemeente zowel om de techniek waarmee je lokale oplossingen tot stand brengt en de business case, als om de noodzakelijke betrokkenheid van bewoners/huiseigenaren. De expeditie ging in oktober vorig jaar van start met tientallen marktpartijen die hun ideeën over de warmtetransitie in bestaande bebouwing wilden testen aan de weerbarstige Utrechtse praktijk. Uiteindelijk is daar een ‘top 3’ van overgebleven van meest veelbelovende initiatieven, waaronder de Buurt Bouwdoos Warmtetransitie van de ingenieurs en adviseurs van WSP en warmtebedrijf Ennatuurlijk.
Bewoner als startpunt
Expeditie Warmte koppelt dus marktpartijen aan wijken en buurten, om in samenwerking slimme én uitvoerbare plannen te ontwikkelen voor de inzet van lage temperatuur warmtebronnen. WSP en Ennatuurlijk zijn gekoppeld aan het buurtinitiatief Warm Tuindorp. Key accountmanager Barry Scholten werkt mee aan de ontwikkeling namens Ennatuurlijk. Hij legt uit: "We zijn echt aan de expeditie begonnen met een leeg vel papier. Daarbij hebben we ons de vraag gesteld hoe we zelf als woningeigenaren tegen de warmtetransitie aankijken. Dat we op een dag van het aardgas moeten, staat vast. Met het oog op milieu en klimaat zijn veel mensen heus wel bereid om daar een bijdrage aan te leveren. Maar zouden wij zelf bijvoorbeeld blij zijn als de overheid of een marktpartij langskomt met een warmteplan waar we zelf geen invloed op hebben gehad, en waar je wél voor moet betalen?"
De Buurt Bouwdoos Warmtetransitie neemt bewoners en hun woningen als startpunt. Naarmate bewoners hun woning geschikter weten te maken voor verwarming met lage temperatuur, neemt het aantal opties om lage temperatuur warmtebronnen uit de wijk in te zetten exponentieel toe. Daarmee neemt de keuzevrijheid van bewoners toe én kan er een efficiënt, sociaal en duurzaam systeem ontstaan. Marko Kruithof, manager energietransitie bij WSP, legt de inhoud van de Buurt Bouwdoos Warmtetransitie uit. ‘Die combineert technische expertise, een met de buurt te spelen Warmtespel en communicatie ten dienste van de buurt. Lokale initiatiefnemers, zoals Warm Tuindorp, krijgen hiermee het gereedschap in handen waarmee ze zinvol en overtuigend werk kunnen maken van de warmtetransitie in hun omgeving.’
Hoe de Buurt Bouwdoos Warmtetransitie werkt
Als huiseigenaar krijg je met behulp van een slim enquêteformulier, de “woningconfigurator”, in beeld waar jouw huis staat als het gaat om de warmtetransitie. Welke isolerende maatregelen heb je getroffen, heb je zonnepanelen, zijn je radiotoren op leeftijd? De antwoorden geven inzicht aan jou als eigenaar. Vervolgens kan je als buurt of wijk deze data samenvoegen voor de hele straat of buurt. Met deskundige ondersteuning is het dan mogelijk te kijken welke vorm van duurzame lokale warmte haalbaar is en wat er eventueel moet gebeuren om zo’n oplossing haalbaar te maken. Met behulp van een serious game – het Warmtespel – ga je als buurt vervolgens experimenteren met verschillende scenario’s, zodat iedereen helder inzicht krijgt in de invloed die verschillende keuzes maken op een goed eindresultaat: een comfortabel, duurzaam én betaalbaar verwarmd huis voor zoveel mogelijk bewoners. De “spelers” worden hierbij ondersteund door factsheets, waarin de verschillende warmte-opties voor de wijk heel helder worden uitgelegd. Alle buurtbewoners houden een voor dit doel ontwikkeld Huishoudboekje bij, waarmee ze hun eigen situatie en opties voor de toekomst steeds goed in kaart hebben. Door dit proces steeds met nieuwe groepen buurtbewoners te doorlopen, ontstaat begrip en breed draagvlak voor oplossingen die haalbaar en aantrekkelijk blijken voor de meeste bewoners van de buurt. Dan kan er een keuze gemaakt worden voor realisatie.
Samen kom je verder
Alle elementen van de Buurt Bouwdoos Warmtetransitie zijn ontwikkeld met de bewoners de Utrechtse jaren ’30 wijk Tuindorp. Marko Kruithof: "De samenwerking met Warm Tuindorp, een geweldige groep met enorme passie, betrokkenheid en ook veel inhoudelijke kennis, is hierbij van enorme waarde. Het schuurde de eerste paar sessies, maar dat maakte het proces erna glanzend en versnellend. Het heeft ons gezamenlijke motto nog eens onderstreept: Alleen ga je harder, samen kom je verder." Warm Tuindorper Frank Wubbolt heeft, gesteund door de ervaringen met Buurt Bouwdoos, een manifest opgesteld, waarmee de buurt zich de komende jaren de weg gaat wijzen naar een toekomst met duurzame warmte. Uitgangspunten zijn comfort, duurzaamheid, betaalbaarheid en behoud van het aangezicht en karakter van de wijk. Het buurtinitiatief gaat nu een vereniging oprichten die de gestelde doelen gezamenlijk, met zoveel mogelijk buurtbewoners dichterbij gaat brengen. Het einde van de expeditie is daarmee nadrukkelijk het begin van een nieuwe fase in de verduurzaming van de wijk.
Realistisch verduurzamingsscenario
Tijdens de expeditie is de Buurt Bouwdoos Warmtetransitie van begin tot eind gebruikt en er ligt dan ook al een eerste concept-warmteplan, inclusief een duidelijk beeld van de maandlasten, de benodigde aanpassingen aan de woning én de winst voor milieu en klimaat. Barry Scholten: "Een warmtenet met duurzame warmte is een realistisch verduurzamingsscenario voor Tuindorp in Utrecht. Daarbij wordt onder andere gebruik gemaakt van de warmte uit het rioolgemaal in de wijk en een centrale warmtepomp. De benodigde aanpassingen aan de woningen blijven in dit scenario beperkt en de maandlasten ten opzichte van verwarmen met een gasketel zijn vergelijkbaar." Maar, zo voegt Barry er aan toe, "het is natuurlijk uiteindelijk aan de buurt zelf om nader onderzoek te doen en een keuze te maken."
Warme landing
Joop Oude Lohuis is directeur van het Energieprogramma van de gemeente Utrecht en initiator van Expeditie Warmte. Hij stelt zich ten doel om een zo warm mogelijke landing te organiseren voor de verschillende initiatieven die hoog zijn geëindigd in de expeditie: "We gaan in gesprek om te kijken hoe we de sterke punten uit de plannen kunnen versterken en hoe we kunnen helpen waar het wat zwakker is.’ Deels zal dat gaan om het effenen van paden richting stakeholders, zoals waterbeheerders. En deels wil hij de weg wijzen naar fondsen die beschikbaar zijn: ‘Er is heel veel geld beschikbaar – regionaal, nationaal én Europees – voor concrete projecten en óók voor verkenningen en projecten in de voorfase - maar het ontbreekt gewoon aan investeerbare projecten."
Er is echt wat kiezen
WSP en Ennatuurlijk gaan de Buurt Bouwdoos Warmtetransitie doorontwikkelen en inzetten in andere wijken, mogelijk in Utrecht, maar ook in andere gemeentes. Zo hopen ze de warmtetransitie extra energie te geven. Ennatuurlijk-CEO Ernst Japikse is overtuigd van het nut en de noodzaak: "Het lukt alleen om de energietransitie te versnellen, als we er in slagen de burgers méér te betrekken. We verwachten dat door de Buurt Bouwdoos veel meer mensen begrijpen dat er écht wat te kiezen valt."
